'Makaskes boek is een absolute aanrader voor iedereen die meer wil weten over het wat en hoe van de NSB en andere nationaal-socialistische partijen en dito uitgeverijen uit het interbellum en de Tweede Wereldoorlog.'

Klik hier voor de volledige recensie.

Kleine kanttekening omdat ik er vragen over kreeg:
Zwarte propaganda is zonder externe financiering of fondsen tot stand gekomen. De in de recensie genoemde (financiële) relatie met Dutch Militaria is er niet. Het boek is wel op die site te koop.


Hoofdredacteur Bas Kromhout op de site van het Historisch Nieuwsblad:

"Deze cijfers leveren het onomstotelijke bewijs dat een groot deel van de NSB-propaganda draaide om het ‘Joodsche vraagstuk’. Leden en sympathisanten van Musserts beweging kunnen de antisemitische boodschap dus praktisch niet over het hoofd hebben gezien. Zelfs als het waar is, zoals velen later hebben beweerd, dat zij andere motieven hadden om zich aan te sluiten. Dat deze conclusie nu zó onontkoombaar is, is de verdienste van Makaske."

Kromhout uit kritiek op de conclusie in mijn boek dat de NSB geen concrete beleidsvoorstellen had. Hij schrijft: "Ook Karl Marx heeft nooit een blauwdruk gegeven voor de maatschappij die zou ontstaan na de grote kladderadatsch. Vergeleken met de vader van het marxisme presenteerde de NSB zelfs een verbazend concreet wensenlijstje. In het nationaal-socialistische Groot-Nederland van de toekomst zou één man de leiding hebben, zou de economie corporatistisch zijn georganiseerd en was er geen plaats voor Joden en anderen die niet behoorden tot de ‘Dietsche Stam’. "

Mijn reactie daarop:
Het is mij in diverse gesprekken opgevallen dat historici politieke ideologie en concrete standpunten op één hoop vegen. Dat is onjuist. Het partijprogramma van b.v. de VVD laat zich niet vergelijken met de boeken van liberale denkers als John Locke of Adam Smith. Zijn verwijzing naar politiek-economisch denker Karl Marx gaat dan ook mank. Een boek als 'Das Kapital' is van een andere orde dan concrete politieke standpunten van een politieke parij. Het partijprogramma van de CPN is niet vergelijkbaar met Marx' standaardwerk.

De NSB was een politieke partij en deed in de jaren dertig mee aan verkiezingen. Kiezers mochten dan ook verwachten dat de partij concrete voorstellen zou hebben. Waar stemden ze anders op?

Die concrete voorstellen, anders dan afschaffen van de democratie en een onderwijsplan (1938), waren er niet. Zelfs het leidersbeginsel was absurd uitgewerkt in de officiële staatkundige brochure V. Niet Mussert, maar koningin Wilhelmina werd de onaantastbare 'leider' in de nationaalsocialistische staat. De NSB dacht blijkbaar dat zij 140.000 Joden zou verbannen, de mensenrechten zou opschorten en de rechtsbeginselen zou afschaffen. Hoe politiek naïef kun je zijn? Ondertussen werd Mussert wel als de redder en toekomstig leider van het vaderland gepresenteerd. In zijn staatkundig systeem kon hij echter zijn programma helemaal niet uitvoeren. Over de inhoud van beleid en wie dat mocht uitvoeren besliste de almachtige vorstin. Deze brochure, die tot het laatste moment hét staatkundig document van de NSB was, was volstrekt ondoordacht en ongeloofwaardig. Zie voor de cynische reactie van minister president Colijn op 'Musserts spagaat' pag. 101 Zwarte propaganda.

De voorbeelden die Kromhout noemt zijn ook niet valide. De corporatieve samenleving (een corporatief georganiseerde staat behelst meer dan de economie) was niet uitgewerkt door de NSB. Sterker nog: Mussert kwam pas ná de oorlog in zijn verweerschrift met een voorstel. In mijn boek (pag. 177) bespreek ik dat voorstel en concludeer dat het onwerkbaar is, omdat Mussert het lidmaatschap van de 'corporatieve organisaties' vrijwillig maakte. In de actieve jaren van de NSB is er geen concrete invulling van dit containerbegrip gegeven.

Ook de plannen om de Joden uit Nederland te verdrijven waren zeer vaag. Mussert kwam eind 1938 met het Guyanaplan om de Joden uit Nederland te verbannen, maar een ieder met een beetje politiek gevoel en kennis van de internationale verhoudingen wist dat hij zijn voorstel helemaal niet kon uitvoeren. Zo schoof hij bijvoorbeeld de kosten door naar andere landen (met name de VS) en eiste dat andere landen delen van hun koloniën afstonden. De ervaren diplomaat Rost van Tonningen is met dat plan 'de boer op gegaan', maar kreeg in het buitenland de handen niet op elkaar. Een plan ontwerpen waarvan de realisering goeddeels afhankelijk is van derden, kun je geen serieus politiek voorstel noemen.

Ik blijf dan ook bij mijn standpunt dat de NSB geen concreet ingevuld alternatief bood aan de kiezers. Mussert schreef in 1938 een opzet voor het lager- en middelbaar onderwijs in de nationaalsocialistische staat, maar daar bleef het bij. Verder dan vage programmatische algemeenheden kwam de NSB niet. Dat geldt overigens ook voor het ideologisch fundament onder Musserts beweging. Mussert schreef en zei keer op keer dat de NSB een typisch Nederlands nationaalsocialisme voorstond, maar de officiële brochures over de staatkunde van de NSB boden daarover geen duidelijkheid. Onderzoeker en NSB-deskundige Robin te Slaa schrijft dan ook terecht in zijn meest recente boek 'Fascisme, oorsprong en ideologie': 'In de ideologie en de propaganda van de NSB werd eind jaren dertig nauwelijks meer uitgeweid over de precieze vorm van de toekomstige nationaalsocialistische staat.' (pag. 281)

Kromhout schrijft ook:
"Heel lang heeft bij historici het beeld overheerst dat het fascisme niet meer was dan een rancuneuze en nihilistische leer, die alleen maar gericht was op het kapotmaken van de gevestigde orde en de heersende moraal. Maar in de afgelopen decennia zijn onderzoekers in binnen- en buitenland tot de slotsom gekomen dat dat beeld te simpel is. Fascisten hadden wel degelijk ideeën voor een andere samenleving en droegen die uit met een zekere mate van consistentie."

Mijn reactie daarop:
Moderne historici mogen dan van mening zijn dat de NSB een 'positieve ideologie' had, veel schrijvers, waaronder hoogleraren, van publicaties tegen de NSB uit de jaren dertig en eerste jaren van de bezetting wezen op de politieke leegheid. In mijn boek komen diverse van die publicaties aan de orde. NSB-journalist en schrijver van het NSB-geschiedenisboek 'Voor Volk en Vaderland' Jan de Haas schreef in 1943 in De Telegraaf dat behalve het genoemde onderwijsplan de NSB tot de oorlog geen concreet uitgewerkt beleid had (Pag. 346 zwarte propaganda). Als NSB'ers het zelf al schrijven...

Ook de Nederlanders wisten in de jaren dertig wel beter. Na een opmerkelijke verkiezingsuitslag in 1935 (7,8 procent van de stemmen) genazen veel kiezers van hun tijdelijke nationaalsocialistische psychose en ging het snel bergafwaarts met Musserts beweging. In 1939 haalde de partij nog geen vier procent van de stemmen.

In 1936 had de partij 55.000 leden, dat aantal was gedaald tot ongeveer 28.000 begin 1940. Deze neergang is nog desastreuzer als je die afzet tegen de bevolkingsontwikkeling. Tussen 1935 en 1939 waren er 400.000 kiesgerechtigden (personen van 25-jaar en ouder met een Nederlands paspoort) bijgekomen. Dat zal begin 1940 tegen de 500.000 hebben gelopen. Terwijl het aantal potentiële leden met zo'n 10% groeide, halveerde Musserts beweging. Zonder Duitse inval was Mussert waarschijnlijk niets meer dan een onbeduidende voetnoot in de Nederlandse parlementaire geschiedenis geworden.

Ik daag al die historici en onderzoekers uit om de concrete plannen van Mussert te noemen die de door hen zo genoemde 'positieve ideolgie' van de NSB invulden. Hegeliaan professor Hessing zei het heel treffend toen hij in 1935 de NSB verliet: 'Ik heb geen bezwaar tegen uiterlijkheden, tegen leuzen: men heeft ze in de politiek nu eenmaal wel noodig. Maar men kan er geen land mee regeeren'. Zo was het in 1935 en is het steeds gebleven, veel leuzen en nog meer uiterlijk vertoon. Voor mij is het dan ook ongeloofwaardig deze politiek lege huls met als officiële missie de politieke tegenstanders 'te vernietigen' een 'positieve ideologie' toe te dichten.

Klik hier voor de volledige recensie (abonnement noodzakelijk)